Heel geregeld rijd ik met mijn Joost naar ons vakantiehuisje in de Duitse Vulkaneifel. Die trip duurt als alles meezit 2 uur een kwartier. Toch zie ik er nooit tegenop. We praten wat, we lezen wat en we doen een potje Semantle. En niet zelden verzin ik dan in die tijd een prompt voor Prompt!.
Die opdrachten vallen me ook vaak in als ik de hond uitlaat. Als ik zo maar wat aan het doen ben zonder er echt mijn aandacht bij te hebben. Als ik met iemand aan het kletsen ben of televisie kijk. En dat is niet voor niks.

Deze week in de auto herinnerde ik me het begrip ’tussentijd’ dat ik jaren geleden gelezen heb in een essay van Kees van Kooten. Dat moet indruk gemaakt hebben, want toen ik later ging googelen bleek het in 1999 in de krant te hebben gestaan (hier).
Hij beschreef daarin dat het zo jammer is dat (toen al) steeds meer afgeknabbeld wordt van de tussentijd: de tijd tussen het maken van foto’s en het zien daarvan bijvoorbeeld, of de tijd tussen het op de bus doen van de brief en het lezen daarvan door de ontvanger.

Gehannes aan de kassa

In deze aflevering van The Happiness Lab, een podcast van geluksprofessor Laurie Santos, gaat het over de uitvinding van de ATM, de automated teller machine, de aloude pinautomaat. Weet je dat de vrouw van de uitvinder weigerde die te gebruiken? En waarom? Omdat je er dan wel tijd mee won, maar iets veel belangrijkers verloor: menselijk contact. Juist het gehannes aan de kassa, het gesprekje met de winkeljuffrouw, het praatje in een stilstaande trein over wat er gebeurd kan zijn – al die kleine gesprekken maken het leven leefbaar, maken dat je je mens voelt tussen de mensen. En daarvoor is tussentijd nodig!

Die tussentijd van Van Kooten gaat over verwachting, hoop, nieuwsgierigheid, verlangen, uitkijken naar. De uitgestelde behoeftebevrediging waar we steeds minder genoegen mee nemen. Die van de ATM over contact. Maar er is ook een derde soort tussentijd waarover Kees óók schrijft:

Toen wij onze zinnen nog niet schermsgewijs schreven maar direct op papier tikten, moesten wij na een correctie wachten tot de Tipp-ex droog was. In die tien seconden tussentijd werden de beste ideeën geboren.

En dat klopt. Creativiteit gedijt bij tussentijd. Zoals ik al zei: het zijn de momenten waarop me de prompts invallen die ik elke week de wereld instuur. Prompt! (als onderneming) bedacht ik tijdens een lockdown en ook dat is niet toevallig. Wel toevallig: tijdens diezelfde autorit van zojuist, kwam ik een (recent) artikel tegen in Trouw van Tom Grosveld met als kop Wie efficiënter wil leven heeft nergens meer tijd voor.

De wasmachine heeft er niet voor gezorgd dat we minder tijd met de was bezig zijn; we zijn eenvoudig alles na een dag in de was gaan gooien in plaats van alleen het boordje om de paar dagen! De douche maakte niet dat we minder tijd kwijt zijn aan onszelf wassen: we gaan gewoon twee keer per dag onder de douche en als we sporten nog een keer extra. We zijn inderdaad niet langer uren bezig emmers vol water op te warmen voor het bad, maar dat was maar eens in de twee weken; tijdwinst is er niet. Al die gespaarde tijd … Wat gebeurt daar toch mee? Je zou denken dat we inmiddels allemaal beschikken over zeeën aan tijd. Maar net als in het prachtige jeugdboek Momo en de tijdspaarders vervliegt die tijd.

Verwachtingsopwinding

Tom Grosveld citeert in zijn artikel de Duitse socioloog Hartmut Rosa die het fenomeen ‘versnellingstotalitarisme’ noemt. Het hele moderne leven is erop gericht geen tijd meer te verspillen en ons niet te vervelen. Sinds van Kooten zijn artikel schreef zijn we alsmaar efficiënter geworden. Dingen online bestellen in plaats van naar de winkel. We sturen een Facebookfelicitatie in plaats van een kaartje uit te zoeken, te beschrijven, te frankeren en te versturen. We luisteren een podcast als we met de hond wandelen.  Zelfs voor mindfulness zijn apps.

Wat we helemaal goed kunnen, waar we zelfs verslaafd aan zijn, is het verdrijven van verveling. Ik ook, zal ik meteen opbiechten. Je kijkt op je telefoon als je op de bus wacht, in de rij staat bij een kassa, ’s nachts wakker wordt en niet meer kunt slapen. En wat doe je dan? Een spelletje misschien. Je leest Twitter of tegenwoordig Mastodon uit. Je scrolt door Instagram, tiktokt een tijdje en langer dan je van plan was. Er is altijd iets nieuws, grappigs, verbluffends, schokkends of schattigs.

We vervelen ons niet. We besteden onze tijd, en we verdoen onze tijd, maar we verblijven in ieder geval niet in ‘ledigheid’.
En hoe hoog de prijs is ook is (verwachtingsopwinding, gemeenzaamheid in de vorm van menselijk contact en creativiteit), die betalen we er zonder er bij stil te staan!

Daar is je zevenletterwoord!

Maar ik roep je op dat wel te doen. Sta stil! En omdat dit een Prompt!-artikel is, al was het maar omwille van de creativiteit.
Voor ideeën, voor innovatie, voor avonturen is ruimte noodzakelijk, verveling een pre, leegte een zegen. Tussentijd is de baarmoeder van de fantasie, de kraamkamer van je onderbewuste (of onbewuste, ik weet nooit welk woord het beste is).

Je creatieve brein werkt het beste als je het eerst even prikkelt en dan met rust laat. Door gedachteloos te zijn of, minder moeilijk, door te mijmeren, te dagdromen of een dutje te doen. Door open te staan. Door iets fysieks te doen of wat te ondernemen waar je geen denkkracht bij nodig hebt. Door je verveling niet te verdrijven, maar te wachten tot zich iets aandient.

Daarom werkt het zo goed om een prompt of opdracht in een write-along in de ochtend te lezen en pas in de middag nadat je allerlei andere zaken gedaan hebt uit te werken. Daarom weet je soms de volgende ochtend opeens het zevenletterwoord dat je kan maken met de Scrabbleletters. Daardoor doen mensen uitvindingen: ze vervelen zich en vragen zich af of iets niet anders kan.

En ja, ik schrijf dit evenzeer voor mezelf als voor jou. Laten we de tijd tussen a en b koesteren. De voldoening die wachten oplevert. Het plezier in de onhandige menselijke ontmoetingen. De creativiteit die ontstaat in een vacuüm, als je verveling de ruimte geeft.
Omarm de tussentijd.

—

Dit artikel is een bewerking van een inleiding bij Prompt! #73: Tussentijd. De opdracht was: maak een lijstje met vijf favoriete tussentijden. Kies er een uit en bezing zijn lof.
De afbeelding is gemaakt met Lexica, een platform voor AI.